1. Η πατροκτονία στη Μυθολογία: Πολλά από τα παράξενα γεγονότα της ζωής μας, για να ερμηνευτούν, ανάγονται συνήθως στην εύκολη ερμηνεία της κοινωνικής Ηθικής. Στις εντολές του μωσαϊκού νόμου διαβάζουμε την 5^η εντολή: «Τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου, ἵνα εὖ σοι γένηται καὶ ἵνα μακροχρόνιος γένῃ ἐπὶ τῆς γῆς.» Από τον Ησίοδο μαθαίνουμε ότι τον «πρωτόγεννο» θεό, τον Ουρανό, σκληρό πατέρα, τον ευνούχισε ο γιος του ο Κρόνος και τούτον, χειρότερο από τον πατέρα του, τον καταταρτάρωσε ο γιος του, ο Δίας. Και τούτος ως «πατήρ τε ἀνδρῶν τε θεῶν τε», είχε μάθει ότι κάποιος απόγονός του θα τον φόνευε. Ο Προμηθεύς γνώριζε το μυστικό –αυτός θα ήταν ο φονιάς- και επειδή δεν το φανέρωνε στον πατέρα του, εκείνος τον προσπασσάλωσε στον Καύκασο. Και πράγματι ήρθε ο καιρός και τα παιδιά του, οι άνθρωποι, ευεργετημένα από τον πρώτον ανθρωπιστή, φίλο και ευεργέτη τους, τον Προμηθέα, που τούς έδωσε το φως της γνώσης, κατήργησαν το ολυμπιακό δωδεκάθεο και έτσι σκότωσαν και τον πατέρα τους, τον παντοδύναμο και παντεπόπτη Δία.

2. Η πατροκτονία ως ένδειξη ωρίμασης: Φαίνεται λοιπόν ότι όλος ο θόρυβος, που προξενήθηκε στα τέλη του 19^ου μ.Χ. αιώνα από την περίφημη φράση του Νίτσε ότι «ο θεός είναι νεκρός», δεν ήταν απόρροια μόνο της αντιθρησκευτικής στάσης του φιλοσόφου, αλλά και μια διαπίστωση της πραγματικότητας. Διότι τόσο τους θεούς όσο και το Θεό τους τούς κατήργησαν, δηλ. τούς σκότωσαν, τα παιδιά τους. Τόσο η Αρχαία Σοφιστική με τον διαφωτισμό της όσο και ο 18^ος αιώνας μ.Χ. του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού με την καλλιέργεια της γνώσης ικάνωσαν τον άνθρωπο να ωριμάσει και να γίνει πατροκτόνος.

3. Η πατροκτονία ως βιολογική πραγματικότητα: Αλλά είναι αλήθεια ότι η πατροκτονία είναι μια βιολογική πραγματικότητα. Στη φύση ασκείται ενστικτωδώς, σταθερά και απαρέγκλιτα, διότι είναι αποτέλεσμα της δύναμης, της εξουσίας, του δεσποτισμού, που επιβάλλει ο ισχυρότερος στον ανίσχυρο. Στη φύση η πατροκτονία επιβάλλεται από την ανάγκη της αρμονικής ισορροπίας. Αν τα παιδιά, κυρίως τα αρσενικά, δεν σκοτώσουν τον γεννήτορά τους, ο συναγελασμός πολλών πατέρων στη διεκδίκηση των θηλυκών προτιμήσεων θα επέφερε αλληλοεξοντωτικές συγκρούσεις, αφού η γενετήσια ορμή είναι η κυρίαρχη δύναμη στη φύση. Έτσι δεν είναι λίγα τα ζώα, που εμφανώς εξοντώνουν τους αρσενικούς γόνους ή και εταίρους των ως επιβήτορες των θηλυκών συντρόφων τους. Και η βιολογική πατροκτονία επομένως είναι ένδειξη ωρίμασης του φονιά.

4. Η δύναμη ως συνθήκη της πατροκτονίας: Η δύναμη στις συμβιωτικές κοινωνίες των ανθρώπων ως λογικών όντων εμφανίζεται αρχικά ως μηχανική. Ο ισχυρότερος στο σώμα επιβάλλεται ως τολμηρός αρχηγός ή απηνής διώκτης των ασθενών και δειλών συντρόφων του. Και επειδή η δύναμη αυτή τον αξιώνει να είναι επίζηλος κυνηγός, είναι πρόδηλο ότι αυτός θα είναι και ο συλλέκτης της περισσότερης λείας. Εδώ η δύναμη εμφανίζεται ως οικονομική. Ως κάτοχος περιουσίας για τη διαφύλαξή της και την επαύξησή της –η δίψα αυξάνει με την απόκτηση- δημιουργεί τρόπους άσκησης της εξουσίας. Οι άλλοι, που δεν έτυχε να έχουν τις δυνατότητες ή τις ευκαιρίες πλουτισμού, επιβουλεύονται τα αποκτήματά του και την εξουσία του, και πολλαπλασιάζονται οι κίνδυνοι ανατροπής του ισχυρού και πλούσιου. Εδώ η δύναμη προβάλλεται ως πολιτική, η οποία ως τέτοια χρειάζεται ενισχύσεις από τη σφαίρα του πνεύματος. Τότε ο ισχυρός, με τη βοήθεια και της γνώσης, συνιστά σώματα δούλων ως φρουρών και επινοεί μηχανισμούς καταπίεσης των αντιπάλων του. Με τη δύναμη του πλούτου ενισχύει την ανάπτυξη της γνώσης εκείνης, που μπορεί να προστατεύει τα συμφέροντά του. Και δεν είναι λίγοι όσοι προστρέχουν να υποταχτούν στις θελήσεις του είτε καλλιτέχνες, είτε επιστήμονες, είτε επιχειρηματίες, είτε και κάποιοι φιλόσοφοι, ακόμα, και κυρίως, θρησκευτικοί ηγέτες. Διότι είναι γνωστό ότι από όλες τις μορφές της δύναμης, εκείνη της γνώσης είναι η ισχυρότερη και ως άυλη είναι η πιο ευκίνητη.

5. Μορφές δύναμης και πατροκτονία: Οι ισχυροί ως δεσπότες, ιδιαίτερα στην καταδίωξη των ισχυρών αντιπάλων τους, είναι οι ουσιώδεις επικαρπωτές του τέρατος, που γεννάει το άλογο ζεύγος του Πλούτου και της Εξουσίας. Και αυτό το τέρας είναι η Διαφθορά. «Ὦ πλοῦτε και τυραννί καὶ τέχνη τέχνης ὑπερφέρουσα τῷ πολυζήλῳ βίῳ» αναφωνεί ο Οιδίπους. Γιατί η Διαφθορά είναι η ανώτερη αιτία αθλιότητας, που γεννάει το φθόνο και τη ζηλοτυπία. Οι δολοπλοκίες, οι δολοφονίες, οι εμπρησμοί, οι κοινωνικές αναταραχές κλπ. είναι μέτρα, που σχεδιάζονται από τους ισχυρούς και εκτελούνται από μίσθαρνα όργανα της Διαφθοράς. Η καταδίκη του Προμηθέα και η μεταφορά του στον Καύκασο από τα δίδυμα αδέρφια, το Κράτος και τη Βία, είναι η γνωστή από τις Συρακούσες μέθοδος του «πεταλισμού», ή από την Αθήνα μέθοδος της «εκφυλλοφορίας», δηλ. του τρόπου οστρακισμού των πολιτικών αντιπάλων. Το δεσπότη πατέρα όμως δεν τον εξορίζουν οι θανάσιμοι αντίπαλοί του, δηλ. τα αρσενικά παιδιά του, αλλά τον δολοφονούν. Βέβαια ο Φρόυντ και ο διάδοχός του Λακάν επιμένουν στη σεξουαλική αντιπαλότητα πατέρα και γιου με επίκεντρο της γενετήσιας ορμής και των δύο: τη μητέρα.

6. Η ψυχολογία της πατροκτονίας: Αν όμως ο πλούτος και η εξουσία συνδέονται άρρηκτα με την ορμή αυτή, αυτό είναι ένα ζήτημα, που διαφωτίζεται σχετικώς με την τραγωδία της οικογένειας Καραμάζωφ, στο μεγάλο μυθιστόρημα του Φιοντόρ Ντοστογιέσφσκι «Οι αδελφοί Καραμάζωφ», όπου βλέπομε έκτυπα την περίπλοκη ψυχολογία της πατροκτονίας. Βέβαια και εκεί υπάρχουν αρκετές αφορμές για την ψυχαναλυτική αποτίμηση, που επιχείρησε το 1928 ο Φρόυντ με το μελέτημά του «Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία» (Ελλ. μετάφραση Ιω. Καλλιφατίδης-Ηλιάνα Αγγέλη, εκδόσεις Πατάκη, 2012). Εκεί η πατροκτονία φαίνεται να προέρχεται από τις εξής προκλήσεις:

1. Η τυραννική συμπεριφορά του πατέρα Καραμάζωφ τόσο ως προς τις διαδοχικά δύο συζύγους του όσο και ως προς τα τέσσερα παιδιά του (Δημήτρη, Ιβάν, Αλιόσα και Σμερντιάκωφ), για τα οποία όχι μόνο δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ, αλλά τελικά όλα θα ήθελαν να τον σκοτώσουν. Ήδη στις σελίδες 518 και 519 του Α΄ τόμου της μετάφρασης του μυθιστορήματος «Οι αδελφοί Καραμάζωφ» (Κίρας Σίνου, Εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος και Σία 1994) διαβάζουμε τα λόγια του φιλοσοφικότερου και άθεου γιου, του Ιβάν: «Ποιος είν’ αυτός, που δε θέλει το θάνατο του πατέρα του;» και παρακάτω απαντάει: «Όλοι θέλουν το θάνατο του πατέρα τους.»

2. Ο αρχικά ασήμαντος και στη συνέχεια μεγάλος πλούτος του πατέρα Καραμάζωφ είναι μια αιτία για τη διαμόρφωση του απαίσιου, ακαταλόγιστου και ηδονοχαρούς χαρακτήρα του. Αυτός ο αχαλίνωτος άνθρωπος όχι μόνο δεν ενδιαφέρεται να μάθει γιατί έφερε στον κόσμο τα παιδιά του, αλλά αδιαφορεί και για τη ζωή και την μόρφωσή τους˙ θέλει να χρησιμοποιήσει τον πλούτο του, που μερικώς οφείλεται στην πρώτη σύζυγό του και μητέρα του πρώτου γιου, του Δημήτρη, για να δελεάσει τη νεαρή ερωμένη αυτού του, την Γκρούσενκα, ως ερωτικός αντίπαλός του. Στο χαρακτήρα αυτόν, που περιγράφει ο Ντοστογιέσκι, βρίσκει ο Αλμπέρ Καμύ την έκφραση του βαθύτερου νοήματος, που έχει ο όρος  absurdum, δηλ. το παράλογο, ο οποίος κυριάρχησε κατά τον 20ό αιώνα πρωτίστως στη Φιλοσοφία, τη Λογοτεχνία και στο Θέατρο.

3. Ο παράλογος ή αχαρακτήριστος αυτός πατέρας δεν διστάζει να ικανοποιήσει τις υποσυνείδητες ενορμήσεις του όχι μόνο με τα ποτά, αλλά και με τις αχαλίνωτες γενετήσιες ορέξεις του: μια νύχτα μεθυσμένος ξεπαρθένεψε μια νεαρή του δρόμου, βρώμικη και κοινωνικά περιθωριακή, τη Λισαβέτα Σμερντιάστσαγια, από τη οποία γεννήθηκε ο τέταρτος γιος του, ο Σμερντιάκωφ, τον οποίον όχι μόνο δεν αναγνώρισε ποτέ ως γιο του, αλλά τον ανέθρεψε από οίκτο ο υπηρέτης του Καραμάζωφ και τον συντήρησε ως μάγειρο της κουζίνας του αφέντη του. Ο πατέρας Καραμάζωφ υποστασιοποιεί το Παράλογο, που απλώνει τα δίχτυα της Διαφθοράς.

7. Οι τέσσερις χαρακτήρες ως φορείς των πλατωνικών αρετών: Οι τέσσερις γιοι προσπαθούν να βρουν την αλήθεια σ’ όλα τα επεισόδια της ζωής του πατέρα τους. Θέλουν να βρουν ένα νόημα ανάμεσα στον άνθρωπο και στον κόσμο. Αλλά και οι τέσσερις ψάχνουν για νόημα σε ένα κόσμο χωρίς νόημα. Δεν γνωρίζω αν ο Ντοστογιέφσκι γνώριζε την ανθρωπογνωσία του Ιπποκράτη και του Γαληνού, αλλά οι τέσσερις χαρακτήρες αντιστοιχούν στην τυπολογία εκείνων.

Ο Δημήτρης, ο πιο ρομαντικός και ηθικά συμπαθής, εκφραστής της ελπίδας, δημοφιλής και αιματικός, αναζητεί το δρόμο του έρωτα, που ως δύναμη είναι άλογη και οδηγεί στην αυτοτιμωρία. Είναι γενναίος και μολονότι δεν είναι αυτός ο πατροκτόνος, αν και σχεδίαζε τη δολοφονία, όμως αναγνωρίζει την ενοχή του και μόνο για το σχεδιασμό του φόνου, και εκούσια μπαίνει στο δρόμο της κάθαρσης και της λύτρωσης από τη αυτοενοχή του. Η ερωτική αντιζηλία των δύο γυναικών, της προηγούμενης αρραβωνιαστικιάς του Δημήτρη, της Κάτια, και της τελευταίας ερωμένης του, της Γκρούσενκα, όσο και άλλα ενδεικτικά τεκμήρια, όλα αυτά οδήγησαν τους ενόρκους και τους δικαστές σε μια πεπλανημένη και άδικη απόφαση για την εικοσαετή εξορία του Δημήτρη στη Σιβηρία.

Ο Ιβάν, ο πιο στοχαστικός, εκφραστής της σοφίας, ισχυρός ως χολερικός, προσπαθεί να βρει το δρόμο της γνώσης, για να φτάσει στην αλήθεια. Αναγνωρίζει την ενοχή του ως μέντορα του πραγματικού πατροκτόνου, του Σμερντιάκωφ, αλλά τόσο η ενοχή όσο και τα αδιέξοδα της γνώσης τον νοσοποιούν, και αποκαλύπτει στο δικαστήριο την αλήθεια. Αλλά η γνώση είναι δαιμονική δύναμη, οδηγεί στην παραφροσύνη και κατατρώγει τον εκζητητή της.

Ο Σμερτιάκωφ, μελαγχολικός με τη νεύρωση του απροστάτευτου και μειονεκτικού, αποδέχεται το Παράλογο και ζει ανεξάρτητα από αυτό, γι’ αυτό προσκολλάται στον Ιβάν και τον ακολουθεί ως υπνωτισμένος. Τελικά καταβάλλεται από το Παράλογο και αυτοκτονεί μια μέρα, πριν το δικαστήριο εκδώσει την ετυμηγορία του για το Δημήτρη ως ύποπτο για το δολοφονία του πατέρα Καραμάζωφ. Εδώ βρίσκεται το τέλειο αδιέξοδο και η κορύφωση του Παραλόγου.

Τέλος ο μικρότερος από τους νόμιμους γιους, ο Αλιόσα, ως φλεγματικός είναι φιλήσυχος και εκφραστής της χριστιανικής αγάπης, που από πολλούς θεωρείται ως ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος, -παρότι ο Ντοστογιέφσκι με την πολυσήμαντη πλοκή της ιστορίας αποδίδει αυτό το ρόλο και στα πέντε πρόσωπα της οικογένειας Καραμάζωφ- αναζητεί το δρόμο προς την αλήθεια μέσα από τη θρησκευτική, την πνευματική ή την αφηρημένη πίστη σε ένα υπερβατικό βασίλειο, που είναι πέρα από το Παράλογο, και, έτσι, έχει νόημα. Αλλά αν το Παράλογο ταυτίζεται με την θρησκευτική πίστη (πρβλ. το θρυλικό credo, quiα absurdum est = πιστεύω, γιατί είναι παράλογο, που αποδίδεται στον Τερτυλλιανό), τότε έχει δίκιο ο Καμύ, που θεωρεί τη θρησκευτική πίστη ως «φιλοσοφική αυτοκτονία».

Με την αυτοκτονία του Σμερντιάκωφ «αυτοκτόνησε» βασικά και η αμφιθυμική πίστη του φιλοσόφου Ιβάν. Γιατί στο πρόσωπο αυτού του ήρωα, του Ιβάν, διαβάζει ο αναγνώστης την αμφιταλάντευση του χριστιανού Ντοστογιέφσκι ανάμεσα στην πίστη και την απιστία, ή καλύτερα ανάμεσα στη πίστη της χριστιανικής Ορθοδοξίας και την «πίστη» της φυσικής Θρησκείας της εποχής του, δηλ. στην άρνηση της ύπαρξης του Θεού.

Θα νόμιζε κανείς ότι με σύμβολα τους χαρακτήρες των τεσσάρων αδελφών Καραμάζωφ ο Ντοστογιέφσκι ακολουθεί το δρόμο της γνωσιολογίας του Πλάτωνος. Ο Ιβάν εκφράζει την αρετή του «λογιστικού» ή της σοφίας. Ο Δημήτρης την αρετή του «θυμοειδούς» ή της ανδρείας. Ο Σμερτιάκωφ την αρετή του «επιθυμητικού» ή της σωφροσύνης, δηλ. του σκοτεινού και ανεξερεύνητου υποσυνειδήτου. Τέλος ο Αλιόσα συναιρεί και τις τρεις αυτές αρετές και συνθέτει την ουσιωδέστερη αρετή, την αρετή της «δικαιοσύνης», η οποία συναιρεί και τις τρεις προηγούμενες.

8. Ο μύθος του Μεγάλου Ιεροεξεταστή και η πατροκτονία: Μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο των αρετών ο αναγνώστης διακρίνει να κλιμακώνεται η ανησυχία του και να κορυφώνεται με τον αριστουργηματικό μύθο του Μεγάλου Ιεροεξεταστή:

Και στο μύθο αυτόν πρόκειται για πατροκτονία. Ο υπέργηρος Ισπανός καρδινάλιος της Σεβίλλης, κάπου στις αρχές του 16^ου αιώνα, εξέχων παράγοντας της Ιεράς Εξετάσεως, είναι ευχαριστημένος, διότι την προηγούμενη μέρα με απόφασή του κάηκαν στην πυρά κάπου εκατό αιρετικοί άνθρωποι. Δεκαπέντε αιώνες, η θρησκεία ως ιδιοκτήτρια και αποκλειστική διαχειρίστρια της διδαχής του Χριστού, δεν ανέχεται παρέμβαση άλλου στις αρμοδιότητές της ούτε του ίδιου του Χριστού. Ξαφνικά ο καρδινάλιος βλέπει να αναταράζονται τα πλήθη, που ήσαν συγκεντρωμένα για το θέαμα της πυράς. Ζητούν από το Χριστό να θεραπεύσει ασθένειές τους. Ο Χριστός θεραπεύει ένα γέροντα εκ γενετής τυφλό. Ανασταίνει ένα επταετές νεκρό κοριτσάκι. Αμίλητος θαυματουργεί. Ο καρδινάλιος διατάζει την φρουρά του να συλλάβουν το Χριστό και να τον ρίξουν στα υπόγεια στης φυλακής του ιεροδικαστηρίου. Τη νύχτα όμως με το φανάρι μπαίνει και ο ίδιος ο καρδινάλιος μονάχος στη φυλακή του Χριστού και με ένα πολύ σκληρό μονόλογο, που στην πραγματικότητα είναι αιχμηρός διάλογος, απειλεί το Χριστό, διότι τόλμησε να επανέλθει! Η παρουσία του ενοχλεί τη εκκλησία και φοβείται ο Ιεροεξεταστής μήπως ο Χριστός προσθέσει και άλλες αρχές στο Ευαγγέλιό του, γι’ αυτό τού λέει: «Δεν έχεις όμως το δικαίωμα να προσθέσεις τίποτα σ’ αυτά που είχες πει άλλοτε», γιατί «τα μεταβίβασες όλα στον πάπα και επομένως όλα βρίσκονται κάτω από τη δικαιοδοσία του πάπα και καλά θα κάμεις να μην έρθεις τώρα καθόλου ή τουλάχιστον να μην ενοχλήσεις προς το παρόν». Ο Ιεροεξεταστής κατηγορεί τον Αιχμάλωτο Χριστό, ότι με τις διδαχές Του θέλησε να κάμει τους ανθρώπους ελεύθερους να πιστεύουν σε ό,τι θέλουν («ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν»). Αυτή την ελευθερία όσοι τον ακολούθησαν την κατέθεσαν στα πόδια των ιεροεξεταστών, αφού ο Χριστός έδωσε στον κλήρο το δικαίωμα να λύνουν και να δένουν και φυσικά δεν μπορεί ούτε να σκεφτεί να τούς αφαιρέσει αυτό το δικαίωμα. Όσο για την ελευθερία, ο Ιεροεξεταστής δέχεται ότι «οι άνθρωποι στην απλοϊκότητα τους και στην έμφυτη χυδαιότητά τους δεν μπορούν καν να κατανοήσουν, που τη φοβούνται και την τρέμουν, γιατί τίποτα και ποτέ δεν υπήρξε πιο αφόρητο για τον άνθρωπο και την ανθρώπινη κοινωνία από την ελευθερία!» Αν λοιπόν έδωσε στον άνθρωπο την απόλυτη ελευθερία, τότε και αυτός δέχτηκε τη φωτιά από τον ουρανό και η ανθρωπότητα θα γίνει ικανή «να διακηρύξει με το στόμα της σοφίας της και της επιστήμης της πως δεν υπάρχει έγκλημα και συνεπώς δεν υπάρχει και αμαρτία». Γι’ αυτό όλα όσα κάνει ο άνθρωπος επιτρέπονται!

9. Η ελευθερία της συνείδησης: Ο Ιεροεξεταστής πιστεύοντας πως τα πλήθη είναι αστόχαστα και γι’ αυτό ευμετάβολα, τονίζει ότι «κύριος της ελευθερίας των ανθρώπων γίνεται μόνο εκείνος, που θα καθησυχάσει τη συνείδησή τους», αφού «δεν υπάρχει τίποτε πιο ελκυστικό για τον άνθρωπο από την ελευθερία της συνείδησης του, αλλά δεν υπάρχει και τίποτε πιο βασανιστικό». Και αυτό συμβαίνει, γιατί ο άνθρωπος έχει την ελευθερία της εκλογής, η οποία ελευθερία τον συντρίβει με το τρομερό βάρος της. Μόνο όποιος προσφέρει στους ανθρώπους τα υλικά αγαθά, που μπορούν να στομώσουν την πείνα τους («Κάντε μας καλύτερα δούλους, μα χορτάστε μας»), μπορεί να τούς διαποιμαίνει προσφέροντάς τους την ευτυχία με τρία δυνατά μέσα: το θαύμα, το μυστήριο και το κύρος. Και αυτά τα δυνατά όπλα τα χρησιμοποιεί το αποκαλυπτικό θρήσκευμα, για να κερδίζει την αφοσίωση του πλήθους.

Αλλά αυτή η αυταρχική διαχείριση της ελευθερίας και η μετατροπή της σε δουλεία γίνεται, διότι αυτοί οι διάδοχοι και κληρονόμοι της διδασκαλίας του Χριστού μεταλλάχτηκαν σε αντίπαλους του Χριστού. Ο Ιεροεξεταστής στο μονόλογό του προς τον πάντα σιωπηλό Χριστό εκφράζεται παρόμοια, όπως και ο Σατανάς στις σαράντα μέρες, που πέρασε ο Ιησούς στο όρος, λίγο πριν κατεβεί στην κοινωνία των ανθρώπων, για να κηρύξει τις αρχές του. Οι «πειρασμοί» με τους οποίους ο Σατανάς επιχειρεί την επιβολή του πάνω στο Χριστό, ελέγχονται από τον καρδινάλιο ως αδυναμία του Χριστού να ενδώσει σ’ αυτούς, αλλά ουσιαστικά προβάλλουν τον Ιεροεξεταστή ως ενσάρκωση του Σατανά. Μήπως αυτή την ταύτιση του Σατανά με το ιερατείο των ιησουϊτών, και επομένως όλους τους πιστούς του Χριστού, να ήθελε να σημειώσει και ο υμνωδός, όταν γράφει: «ὁ τὸν θάνατον καταπατήσας τὸν δὲ διάβολον καταργήσας». Διότι, αν έχει καταργηθεί ο Διάβολος, τότε ποιος πήρε τη θέση του Διαβόλου; Ηττημένος πλέον ο Ιεροεξεταστής από την πολυδύναμη σιωπή του Χριστού αιφνιδιάζεται, όταν ο Χριστός τον «φιλάει ήρεμα στα αναιμικά χείλη του», ο οποίος «ανατριχιάζοντας ανοίγει τη πόρτα και τού λέει: ’Φύγε και μη ξαναγυρίσεις..., μην ξανάρθεις καθόλου ... ποτέ, ποτέ!΄».

10. Ο κύκλος του αίματος: Τα τέκνα, όσο είναι ανώριμα, χρειάζονται την προστασία και τη στοργή του πατέρα τους. Όταν όμως αρχίζουν να ενδυναμώνονται και βαθμηδόν να ωριμάζουν, δηλ. να χειραφετούνται, αμφισβητούν, εναντιώνονται, απειλούν και κάποτε φονεύουν τον πατέρα τους ως σύμβολο της εξουσίας, της καταπίεσης και της ανελευθερίας, για να κερδίσουν την ελευθερία και την ανωτερότητά τους έναντι εκείνου. Ο κύκλος αυτού του αίματος έχει τέσσερα κομβικά σημεία: την ύβρη, τη βία, την αμαρτία και τη ενοχή.

Ύβρη διαπράττουν οι νέοι, όταν λησμονούν την προσφορά και τις θυσίες των γονέων, με τις οποίες όχι μόνο επέζησαν, αλλά κα μορφώθηκαν, και ίσως περισσότερο από τους γονείς των˙ εναντιώνονται μην αναγνωρίζοντας τη δύναμη της πείρας και της γονικής στοργής, Ύβρη σημαίνει η αντίθεση και το μίσος προς το γεννήτορά τους, όταν τον αρνούνται, αλλά ενίοτε συντελούν και στη φυσική του εξόντωση, αντί, αν τον θεωρούν ως ακαταλόγιστο, να απομακρυνθούν, να τον αγνοήσουν και να διαμορφώσουν τις δικές τους αξίες και αρχές κοινωνικής ανάδειξης. Ύβρη τέλους αποτελεί η μετάθεση σε υποκατάστατα της σοφίας, της αγάπης και της ελπίδας, όπως στο μυθιστόρημα τούτο οι πλούσιοι υποστηρικτές των νεαρών, ο σοφός ιερομόναχος Ζωσιμάς, ο έρωτας και οι διασκεδάσεις με κραιπάλη. Ο Ιβάν πείθει τον Σμερντιάκωφ ότι δεν υπάρχει Θεός και επομένως ούτε αμαρτία ή έγκλημα. Άρα όλα επιτρέπονται! Είναι η κορύφωση τη ύβρης.

Η βία όχι μόνο από τον πατέρα Καραμάζωφ, αλλά και από τους τέσσερις γιους, που όλοι επιθυμούν και σχεδιάζουν τη δολοφονία του πατέρα τους. Η βία από τους ισχυρούς του χρήματος, αλλά και από την κοινωνία, όπως εκφράζεται από τους ενόρκους του δικαστηρίου

Η αμαρτία - τόσο με την αρχαία της έννοια ως αποτυχία του σκοπού, ως παράπτωμα, ως αδίκημα, όσο και με τη θρησκευτική της έννοια ως παράβαση των εντολών τη θρησκείας, ως απόρριψη του θείου νόμου, ως άρνηση της θετικής θρησκείας και κατάφαση της αρνητικής, - βαρύνει όλα τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα, πλην ίσως του θεοσεβούς και φρόνιμου Αλιόσα.

Τέλος η ενοχή, που προέρχεται από τη αμαρτία για σκέψεις, σχέδια και πράξεις, υποχρεώνει το Δημήτρη να αποδεχθεί την άδικη απόφαση του δικαστηρίου, τον Ιβάν να παραφρονήσει και να πεθάνει, τον Σμερντιάκωφ να αυτοκτονήσει και τον Αλιόσα να υποφέρει από τη συνείδηση του, γιατί δεν κατόρθωσε να αποτρέψει το έγκλημα. Και ο Φρόυντ σημειώνει: «Εκείνος που ευχήθηκε το θάνατο ενός άλλου, ταυτίζεται μαζί του και πεθαίνει ο ίδιος». Και αυτός ο άλλος είναι ο πατέρας. Έτσι εξηγείται, γιατί η πατροκτονία ως «κύριο και αρχέγονο έγκλημα της ανθρωπότητας» είναι κι η μοναδική πηγή του αισθήματος της ενοχής.

11. Τα «τέκνα» του Θεού ως δολοφόνοι: Και τα «τέκνα» του Θεού, λοιπόν, σκότωσαν τον πατέρα τους και δημιουργό τη ζωής, όπως και ο Εωσφόρος, ο φιλόδοξος αρχάγγελος, εναντιώθηκε στον Πατέρα του και ήθελε να τον διαδεχθεί και να τον ξεπεράσει, εξοντώνοντάς τον. Αλλά και η τιμωρία εκ μέρους του Θεού-πατέρα και η απόρριψή του Εωσφόρου στην Κόλαση μήπως δεν είναι μια μορφή «πεταλισμού», δηλ. εξορίας του πολιτικού αντιπάλου; Πόσοι και πόσοι αρχομανείς πρίγκιπες και φιλόπλουτοι μεγιστάνες δεν σκότωσαν τον πατέρα τους ή τον πρεσβύτερο αδελφό τους για την εξουσία, την πολιτική ή την οικονομική; Οι μυθολογίες των λαών και η ιστορία του κόσμου προσφέρουν πολλά τέτοια επεισόδια, που αποτέλεσαν θέματα τραγωδιών, οι οποίες για την αλήθεια, που τις στοιχειώνει, έγιναν κλασσικές.

12. Τα νεκρόδειπνα και η μετάνοια για την πατροκτονία: Την πατροκτονία ως έγκλημα τιμούν και διάφορα θρησκεύματα με τις ιεροτελεστίες των νεκροδείπνων. Ακόμα και στο Χριστιανισμό διασώζεται, αλλά με άλλο νόημα, ο πανάρχαιος θεσμός της μετάνοιας για το έγκλημα της πατροκτονίας. Το σώμα και το αίμα του Χριστού, που συμβολικά αποτελούν τα συστατικά στοιχεία της θείας μετάληψης, μαρτυρούν το έγκλημα των «τέκνων» κατά του Πατέρα τους.

Δεν είναι μόνον, λοιπόν, οι φύση των ζώων, που ερεθίζει τα ένστικτα για τη βιολογική δράση προς πατροκτονία, ούτε η κοινωνική ηθική, που διαμορφώνεται με βάση τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, αλλά κυρίως η φύση του ανθρώπου, ο οποίος είναι μεν ένα κούφιο καλάμι, αλλά ένα καλάμι, που σκέπτεται, λέει ο Μπλαιζ Πασκάλ. Και όποιος σκέπτεται, γίνεται νευρωτικός με τίμημα την ενοχή για την πατροκτονία.