Ο Ιμμάνουελ Καντ (1724-1804) δημοσίευσε στα 1781 το μεγάλο έργο της ζωής του, την «Κριτική του καθαρού Λόγου», με μια ευγενική αφιέρωση στον Άγγλο φιλόσοφο Φραγκίσκο Βάκωνα (1561-1626). Γιατί αυτή η τιμή από ένα Γερμανό φιλόσοφο του Διαφωτισμού προς έναν Άγγλο φιλόσοφο μάλλον της Αναγέννησης; Γιατί ο φιλόσοφος της Καινιξβέργης αναγνώριζε στο πρόσωπο του Βάκων μια τέτοια τιμή;

 Διότι ο Άγγλος βαρόνος Verulam και καγκελάριος της βρετανικής αυτοκρατορίας, παρά τις όποιες ανθρώπινες αδυναμίες ή και ατυχίες του, με το ρηξικέλευθο συγγραφικό του έργο, την Magna Instauratio (Μεγάλη Ανακαίνιση) δημιούργησε ένα βασικό νέο όργανο της Λογικής (Novum Organum) αισθητά διαφορετικό από το περίφημο «Όργανον» του Αριστοτέλη, με το οποίο θα ήταν δυνατόν στο εξής οι επιστήμες, που έως τότε αναπτύσσονταν, κατά τυχόν, χωρίς καμιά μέθοδο και χωρίς θεμέλια, να αναπτυχθούν, να ανακαινισθούν, να αποκτήσουν πειθαρχία, αξιοπρέπεια και μέλλον ως πρόμαχοι του γενικού συμφέροντος και της κοινωνικής ευημερίας.

Κυρίαρχο ρόλο μέσα στην όλη διαδικασία-παράσταση της ανακαίνισης ανέθετε ο Βάκων στη Φιλοσοφία, στην «Πρώτη Φιλοσοφία», της οποίας μοναδικό όργανο είναι το πνεύμα του ανθρώπου, η νόηση, η οποία βρίσκεται σε πολύ στενή σχέση με την εμπειρία· η νόηση οφείλει να ελέγχει και να εξακριβώνει τα αξιώματα και τις αρχές, επάνω στις οποίες στηρίζονται οι επιστήμες. Γι’ αυτό δίδασκε ο Βάκων: «Η σκέψη του ανθρώπου περισσότερο από τα φτερά χρειάζεται υποδήματα με μολύβδινες σόλες, για να στηρίζεται πάντοτε στέρεα πάνω στο έδαφος της πραγματικότητας».

 Αντικείμενα της Φιλοσοφίας είναι η φύση, ο άνθρωπος και ο Θεός. H φιλοσοφία είναι επιστήμη, όταν στηρίζεται επάνω στην παρατήρηση της φύσης. Ως επιστήμη η φιλοσοφία είναι διδακτή. Όταν όμως στηρίζεται μονάχα επάνω στη σκέψη, τότε ασχολείται με τις ιδέες, με τις οποίες χτίζει το βασίλειό της, στο οποίο δεσπόζει η επικοινωνία και ο διάλογος. Έτσι μπορεί να σχεδιάζει αποδείξεις για την ύπαρξη του Θεού, οπότε η γνώση να καταλήγει στη φιλοσοφική πίστη, αφού καθίστανται αδύνατες οι περί Θεού αποδείξεις. Γι΄ αυτό και η Θεολογία, η οποία στηρίζεται στην επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος και στην πίστη, πρέπει να διαχωρίζεται αυστηρά από τη φιλοσοφία και την επιστήμη.

 Αυτή ακριβώς η θέση του Βάκωνα στοίχισε την εγγραφή τον βιβλίου του στον «Codex Librorum Prohibitorum»  (:Κώδικας απαγορευμένων βιβλίων) της Καθολικής Εκκλησίας, όπου παραμένει ακόμη έως σήμερα!

Όμως ο Βάκων έθεσε τις μεθοδολογικές βάσεις της αγγλικής εμπειριοκρατίας και αισθησιοκρατίας. Επάνω στην τόλμη και στο εύρος της σκέψης του στηρίχθηκαν οι μεγάλοι Άγγλοι φιλόσοφοι (Hobbes, Locke, Hume και J. St. Mill) και δημιούργησαν τις ευρείες βάσεις για τον ευρωπαϊκό υλισμό, από τον οποίον πηγάζουν και ανακλαδίζονται σήμερα τα μεγάλα φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής μας, ο Θετικισμός και ο Πραγματισμός.

 Ο Φρ. Βάκων, βαρόνος Verulam και καγκελάριος της Αγγλίας, δεν έγραψε για τα φυσιογνωστικά ζητήματα «ωσάν φυσιοδίφης, αλλά ωσάν ένας ύπατος καγκελάριος τον κράτους», όπως άλλωστε και ήταν. Βεβαίως δεν φιλοδόξησε να θεμελιώσει μια νέα φιλοσοφία, αλλά αναδείχτηκε ένας ριζοσπαστικός μεταρρυθμιστής και ανακαινιστής της παραδεδομένης φιλοσοφικής γνώσης, ένας πρόδρομος της νέας επιστήμης, με την οποία δέθηκε άρρηκτα και ολόκληρη η νεότερη ευρωπαϊκή επιστημονική σκέψη.

* * *

Και ο Καντ, ο σημαντικότερος αυτός μεταρρυθμιστής και ανακαινιστής της εν γένει φιλοσοφικής σκέψης, φλογιζόταν από παρόμοια φιλοδοξία. Και αυτή ήταν το έργο του να θέσει «τα θεμέλια της ανθρώπινης ευημερίας και δυνάμεως γενικά». Μια φιλοδοξία, που, επειδή χαρακτηρίζει όλους τους αξιόλογους φιλοσόφους γενικά (ο Πλάτων στην «Πολιτεία» του γράφει: «φιλόδοξους καλοῦντες αὐτοὺς μᾶλλον ἢ φιλοσόφους» (Ε, 480, 6-7), θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε «φιλοδοξία των φιλοσόφων».

 Και μολονότι έθετε ο Καντ ως ακρογωνιαίο λίθο στο οικοδόμημα του φιλοσοφικού του συστήματος τον «καθαρό Λόγο», όμως ποτέ του δεν φιλοδόξησε να μεταφέρει το σπουδαστήριό του στη νεφελοκοκκυγία του υπερουρανίου τόπου, «ἐπέκεινα τῆς οὐσίας», αλλά παραμένοντας στα τενάγη της εμπειρίας μοχθεί να διαπλεύσει τα πελάγη της απέραντης πλάνης, φερόμενος σταθερά επάνω στη σχεδία της νόησής του, για να μπορεί γι’ αυτό να χαρακτηρίζει με τη σεμνότητα του αληθινού στοχαστή το θαυμάσιο για μάς έργο του ως μιαν «ανακαίνιση», η οποία «πραγματικά δεν είναι τίποτε άλλο παρά μονάχα το τέρμα και το αληθινό πέρας απέραντης πλάνης».

Τόσον ο Βάκων όσο και ο Καντ διακρίνονται από την ίδια επιμονή: θέλουν να βρουν τα αμετάθετα και ανυπόθετα εκείνα αξιώματα της γνώσης, τα οποία ο Καντ ονόμασε «προφανείς συνθετικές κρίσεις a priori». Με τις κρίσεις αυτές δημιουργείται και πληθύνεται η γνώση, αφού η κρίση μπορεί να προσθέτει στην έννοια του υποκειμένου ένα κατηγορούμενο (π.χ. όλα τα σώματα είναι εκτατά),·«που δεν είχε καν νοηθεί μέσα σ’ αυτήν και που δε θα μπορούσε να εξαχθεί με κανενός είδους ανάλυση».

* * *

Τι, λοιπόν είναι τα αξιώματα; Στην πορεία της η σκέψη φθάνει κάποτε σε κάποιες προφανείς αλήθειες, τις οποίες ούτε να αποδείξει (θεωρητικά ή πρακτικά) μπορεί ούτε να τις απορρίψει ως ψευδείς και αβάσιμες, Γι’ αυτό «αξιώνει», θέτει την αξίωση να θεωρούνται ως αληθείς, αφού άλλωστε επάνω σ’ αυτές μπορούν να στηρίζονται και να αναπτύσσονται ολόκληρες επιστήμες. Κλασικό παράδειγμα αποτελεί το περίφημο αξίωμα των δύο παραλλήλων, στου οποίου την αποδοχή στηρίζεται ολόκληρη η Ευκλείδειος Γεωμετρία, ενώ στην απόρριψή του (και ταυτόχρονη αποδοχή άλλων αξιωμάτων) στηρίζονται οι λεγόμενες «Μη Ευκλείδειες Γεωμετρίες».

Το αξίωμα, λοιπόν, ισχύει και βασιλεύει, ώσπου κάποτε να βρεθεί κάποιος διεισδυτικότερος νους, για να το ανατρέψει και να εμπεδώσει ένα άλλο προφανέστερο και εξίσου τουλάχιστον αναπόδεικτο. Από το αξίωμα απορρέουν οι αρχές, οι κανόνες, οι νόρμες και γενικά όλη η ιεραρχία των μεθοδολογικών μεγεθών, με τα οποία χτίζεται το οικοδόμημα της επιστημονικής γνώσης. Θα μπορούσαμε επομένως να παραλληλίσουμε τη μεθοδολογική οργάνωση μιας επιστήμης με τη λειτουργία ενός οργανισμού, τη δε συνεργασία και συλλειτουργία όλων των επιστημών να την παρομοιάσουμε με τη δημοκρατία της πολιτικής και της κοινωνικής ζωής των ανθρώπων.

* * *

Όπως μέσα στο χώρο της επιστήμης και της γνώσης δεν υπάρχουν στεγανά, αλλά το πνεύμα «ὅπου θέλει πνεῖ», ο δε «δυνάμενος χωρεῖν χωρείτω», είναι δε υποχρεωμένες οι επιστήμες όχι μόνο να συνεργάζονται, αλλά και να αλληλοπε-ριχωρούνται, -πράγμα που σήμερα εμπιστεύονται στην φροντίδα της Πληροφορικής- έτσι και μέσα στο χώρο της Πολιτικής επιβάλλεται ως conditio sine qua non η αδιατάρακτη κυριαρχία της δημοκρατίας των αξιωμάτων και των αρχών. Τι εννοούμε μ’ αυτό;

Υποχρέωση και βιοτική μέριμνα του καθενός πολίτη είναι η συμμετοχή του στα κοινά, ώστε να κατορθώνει και με τη δική του συνεισφορά να αποβαίνει ρυθμιστικός παράγων της πολιτικής συμπεριφοράς, η οποία θα διασφαλίζει πρωταρχικά το γενικό συμφέρον και συνακόλουθα θα κατοχυρώνει και θα προστατεύει και όλα τα ατομικά δικαιώματα. Αυτή η πρόταση ας θεωρηθεί ως ένα αξίωμα, ως μια συνθετική κρίση a priori.

Από αυτή την υποχρέωση -και συνάμα και από το δικαίωμα αυτό- προκύπτουν οι αρχές, που διέπουν τη δημόσια και την ιδιωτική ζωή και οι οποίες με τη συναίνεση της μεγαλύτερης πλειονοψηφίας των πολιτών συμπεριλαμβάνονται στον καταστατικό χάρτη της χώρας, δηλ. στο Σύνταγμα, και συνθέτουν το είδος του πολιτεύματος.

Έτσι οι αρχές αυτές είναι συνθετικές κρίσεις a posteriori, δηλ. είναι οι ίδιες οι ανάγκες της ζωής, η οποία εξελίσσεται διαρκώς, και προσδιορίζουν τη σύνδεση του υποκειμένου (:δικαιώματα) με το κατηγορούμενο (:υποχρεώσεις). Οι ανάγκες της ζωής συνεπώς προσδιορίζουν και το είδος, την ποιότητα, το χαρακτήρα του πολιτεύματος.

 Και είναι ασφαλώς στερεοσκοπική πλάνη η στερεοπαγής αξίωση πολλών κομμάτων για την τυφλή και αναλλοίωτη εφαρμογή -και μάλιστα περί τον 21ο αιώνα-, του ψηφισμένου, ας πούμε, κατά το τέλος του 19ου αι. καταστατικού χάρτη ενός κόμματος! Αυτό δεν σημαίνει πίστη στο σκοτάδι της παράδοσης, αλλά απιστία στο φως της ζωής!

Οι φέροντες την ευθύνη για την πολιτική αγωγή οργανισμοί, που πρέπει ασφαλώς να λειτουργούν ως ιδρυματωμένοι θεσμοί, πρέπει να είναι αδιαμφισβήτητα τα πολιτικά κόμματα. Διότι με την ενεργό συμμετοχή του στη δράση και στους σχεδιασμούς του κόμματος μαθαίνει ο πολίτης να συζητεί, να κάνει προτάσεις, να αντιμάχεται το παράλογο της αυθαιρεσίας και να καταδικάζει με νόμιμους τρόπους -ακόμη και με ενεργητική και δίκαια αντίσταση του- κάθε τυραννική επιβουλή.

* * *

Ένα πολιτικό κόμμα, -για να λειτουργεί ως παιδευτικό ίδρυμα της πρώτιστης αγωγής του ανθρώπου, όπως τέτοια πρέπει να είναι η πολιτική του αγωγή- θα πρέπει να διαθέτει τις βασικές προϋποθέσεις τουλάχιστον ενός μεσοαστικού νοικοκυριού:

Να διαθέτει πρώτα-πρώτα δική του στέγη, ώστε να μπορεί να διακρίνεται με βάση τον κοινωνικό και οικογενειακό του βίο από όλα εκείνα τα φερέοικα ή τα ανέστια ζώα. «Σπίτι του Λαού», «Κήπος του πολίτη», «Αγορά της Δημοκρατίας» θα μπορούσαν να είναι κάποιες ανάλογες ονοματοκριτικές συμβάσεις των πολιτικών κομμάτων, για ονοματοδοσία της στέγης τους.

 Η περιουσία -το δικαίωμα της ιδιοκτησίας είτε ως ατομικής είτε ως κοινωνικής (κοινοκτημοσύνης) είναι ένα από τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα- μαζί με το κεφάλαιο, δηλ. τις «οικονομίες» του κόμματος, πρέπει να λειτουργούν αποδοτικά μέσα στο ρυθμό του καθιερωμένου οικονομικού συστήματος του κράτους και όχι μόνο να καλύπτουν τις βασικές ανάγκες του κόμματος, αλλά να αναπαράγουν και άλλους πόρους.

Η ιδεολογία, όσο κι αν είναι δίδυμη αδελφή της ουτοπίας, είναι απαραίτητο να αποτελεί τη σπονδυλική στήλη σ’ ολόκληρο τον κομματικό οργανισμό, του οποίου μόνιμο και αμείωτο ενδιαφέρον πρέπει να είναι η προσαρμογή, η τροποποίηση, η εξέλιξη της ιδεολογίας κατά την χρεία των καιρών.

Σ' ολόκληρο τον προηγμένο κόσμο, αλλά ιδιαίτερα στην Ευρώπη, ο χρόνος επείγεται να αποχαιρετήσει οριστικά τα είδωλα της Πολιτικής: όλους τους θαυματουργούς, τους σωτήρες και τους λυτρωτές, τους απελευθερωτές, τους μάγους, τους χαρισματικούς απατεώνες και τους ιδιοφυείς λωποδύτες, όλους τους αγύρτες της πολιτικής θεουργίας. Και η ζωή διστάζει να αναδείξει αληθινούς ηγέτες. Τα αρχηγικά και προσωποπαγή κόμματα θα αποτελούν στο εγγύς μέλλον μόνο τουριστικά αξιοθέατα φολκλορικού ενδιαφέροντος, απαντώμενα μόνο στους απομονωμένους και υπανάπτυκτους λαούς.

Η παγκόσμια συνεργασία, στην οποίαν υποχρεώνονται να προχωρούν ολοένα και αποφασιστικότερα οι λαοί λόγω κοινών ή αμοιβαίων συμφερόντων, επιβάλλει και τη λειτουργία κομμάτων, τα οποία θα συντάσσουν το λόγο τους επί τη βάσει μιας γραμματικής πολιτικής εσπεράντο· και θα είναι κάθε στιγμή έτοιμα για αναγκαίες και επωφελείς κυβερνητικές συνεργασίες και συνασπισμούς...

 Γιατί, πώς μπορεί π.χ. να διαμορφώνει πρόταση εξουσίας μέσα στην επικράτεια το μεγαλύτερο κόμμα μιας ευρωπαϊκής χώρας και μάλιστα μέλους της Ε.Ε., τη στιγμή που δεν έχει ακόμη ριζικά επεξεργασθεί ένα ευαγγέλιο της πολιτικής, της κοινωνικής και της οικονομικής ιδεολογίας του; Πώς νοείται να μην έχει κατορθώσει ακόμη να έχει μεταγγίσει την ιδεολογία του μέσα στις καρδιές των ψηφοφόρων του όχι μόνο με τη μορφή ενός μανιφέστου ή μιας διακήρυξης ή έστω τέλος πάντων ενός εγκολπίου, αλλά και να την έχει αποκρυσταλλώσει αφαιρετικά σε περιεκτικά αρχών και σκοπών εύστοχα και εύηχα συνθήματα; Πώς μπορεί να μην έχει πείσει προπάντων τους αντιπάλους του ένα κόμμα για τις στέρεες οργανωτικές του δομές και την κρυστάλλινη λαγαρότητα των προγραμμάτων του; Πώς μπορεί να φιλοδοξεί ένα τέτοιο κόμμα τη συμμετοχή του και τη συγκαθεδρία του με άλλα συνεπώνυμα κόμματα μέσα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, χωρίς να μπορεί μάλιστα να διαθέτει δική του αξιοπρεπή και αξιόπιστη φωνή, αν δεν έχει οργανώσει ούτε το δικό του επαρχιακό και περιφερειακό νοικοκυριό;

 Στην Ελλάδα -πρέπει να βρούμε το θάρρος να το ομολογήσουμε- μόνο το Κομμουνιστικό Κόμμα διαθέτει ένα αξιοσέβαστο νοικοκυριό: διαθέτει διάφανα αξιώματα, προφανείς αρχές, σεβαστή περιουσία, αξιόλογη οικονομία, υποδειγματική οργάνωση, παραδειγματική πειθαρχία και αξιοζήλευτη κοινωνική αντίληψη.

* * *

Το κόμμα είναι θεσμός. Κανείς άνθρωπος ούτε ακόμη και ολόκληρος λαός δεν δικαιούται να τίθεται υπεράνω των θεσμών. Η κομματική ιεραρχία των οφικίων δεν επιτρέπεται σε καμία περίπτωση να είναι αποτέλεσμα εύνοιας ή συναλλαγής. Ο καθένας, ανάλογα με τις ικανότητές του και την αξία του, η οποία υπολογίζεται με μέτρο την τίμια αγωνιστικότητά του και την ευπρόσδεκτη αποδοτικότητά του, δικαιούται να ανεβαίνει τις βαθμίδες της ιεραρχίας, όπου πατώντας στέρεα έχει την υποχρέωση να υπηρετεί άοκνα το κοινωνικό συμφέρον με αυταπάρνηση και μετριοφροσύνη.

 Αλίμονο στους οπαδούς των κομμάτων, των οποίων οι αρχηγοί συμπεριφέρονται ωσάν φεουδάρχες! Αλίμονο στα κόμματα, που λειτουργούνται μέσα σε ψευδεπίγραφες ιδεολογικές παγόδες και αφήνονται να θαμπώνεται η κρίση τους από αποκριάτικα βεγγαλικά ή φανταστικά αραβουργήματα ή και από τα ναρκισσικά βολταρίσματα των κομματικών κύκνων μέσα στα νούφαρα της βρώμικης λίμνης! Αλίμονο στα κράτη, όπου η προσωπολατρία έχει αμβλύνει την κριτική δύναμη του νου των πολιτών και ο φανατισμός έχει κεντρώσει τις ψυχές τους με νευρώσεις μεγαλοϊδεατισμού η αποθεωτικού παραληρήματος!

* * *

Η αποθέωση των πολιτικών αρχόντων με τις καταγλαϊστικές και πάνδημες τελετές των ρωμαϊκών θριάμβων, με τη δήθεν αφαρπαγή του αποθεούμενου άρχοντα μέσα σε ουρανομήκεις φλόγες πυράς, ενώ τη δήθεν ανάληψή του στους ουρανούς συνοδεύει ως συμβολικό ενέργημα η πτήση ενός αετού (όπως αυτό φαίνεται σε παράσταση σχετικού ανάγλυφου από τη βάση αναμνηστικής στήλης για τον αυτοκράτορα Αντονίνο. και τη σύζυγο του Φαουστίνα (φωτογραφία), που βρίσκεται στις συλλογές του Βατικανού, ή όπως το φαντάσθηκε ο Rubens στον περίφημο πίνακα του «Αποθέωση του Ερρίκου IV της Γαλλίας», Λούβρο: Η αποθέωση είναι τρανή απόδειξη για το διεφθαρμένο ήθος των πολιτών και την ανωριμότητα της εποχής: Ανθρωπομορφισμός, ανθρωποθυσίες, ανθρωποσφαγές, ειδωλόθυτα κάθε λογής από το ένα μέρος και απαθανάτιση, θεουργικές εις ουρανούς αναλήψεις, θεοποιήσεις και θρίαμβοι από το άλλο μέρος. Θεέ μου! Τι λαβύρινθος αντιφάσεων!·

 Ο Καντ διαπιστώνει: «Στην ηθική δεν χρειάζεται τίποτε άλλο παρά μόνο να μην έρχεται η ελευθερία σε αντίφαση με τον εαυτό της». Αλλά πώς θα γίνει επιτέλους η μεγάλη ανακαίνιση της Πολιτικής, όπως έγινε στην Επιστήμη με τον Βάκωνα και στη Φιλοσοφία με τον Καντ; Πώς θα γίνει η ανακαίνιση -και όχι η αναπαλαίωση- της Πολιτικής, αν δεν βιώνεται η ελευθερία «ὁμολογοῦσα ἑαυτῇ»; Και πώς θα ομολογήσει «ἑαυτῇ» η ελευθερία χωρίς τη Μεγάλη Ανακαίνιση της Πολιτικής;