Γεράσιμου Κακολύρη:

Οι άνθρωποι ως αλληλοεξαρτώμενα όντα

   Κάθε φορά που αποφασίζουμε πώς να πράξουμε σε μια ορισμένη συγκυρία, είτε πρόκειται για καθημερινές αποφάσεις, όπως όταν ψωνίζουμε στο σούπερ μάρκετ, είτε πρόκειται για αποφάσεις ζωής, όπως όταν επιλέγουμε σταδιοδρομία, έχουμε μια αίσθηση ότι είμαστε κυρίαρχοι του εαυτού μας και των επιλογών μας, έτσι ώστε να θεωρούμε τους εαυτούς μας αποκλειστικά υπεύθυνους γι’ αυτές. Ζούμε σε μια κοινωνία όπου εκείνο που προτάσσεται ως καθοριστικό στοιχείο της ανθρώπινης εμπειρίας είναι οι αυτόβουλες ατομικές επιλογές. Μια τέτοια θεώρηση βασίζεται στη μορφή ενός αυτοτελούς υποκειμένου που φέρεται ως αυτοκυρίαρχο και αυτόνομο από τον κόσμο που το περιβάλλει. Κι όμως, αυτό που αποκρύπτεται από μια τέτοια θεώρηση είναι ότι εκείνο που διακρίνει το σύνολο των έμβιων όντων, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου, είναι ο σχεσιακός χαρακτήρας της ύπαρξής τους.

    Κανένα έμβιο ον, κανένας άνθρωπος δεν είναι αυτάρκης ή αυτοσυντηρούμενος. Όλοι ανεξαιρέτως εξαρτιόμαστε τόσο για την επιβίωσή μας όσο και για την ευζωία μας από τους άλλους. Για τον Πλάτωνα, η ύπαρξη της πόλης θεμελιώνεται πάνω στο γεγονός ότι «κανένας μας δεν είναι αυτάρκης, αλλά όλοι μας χρειαζόμαστε πολλά πράγματα» («επειδή τυγχάνει ημών έκαστος ουκ αυτάρκης, αλλά πολλών “ων” ενδεής»). Οι ζωές μας είναι σχεσιακές, αλληλένδετες και αλληλοεξαρτώμενες. Οι υπάρξεις μας είναι «από κοινού» υπάρξεις.

    Με το να συγκροτείται, διαρκώς να διαμορφώνεται, να συντηρείται, αλλά και να αναπτύσσεται μέσω των σχέσεών μας με τους άλλους, ο εαυτός μας δεν είναι σχεδόν ποτέ μόνο δικός μας, αλλά έχει την απαρέγκλιτα δημόσια διάστασή του. Παραδομένος εξαρχής στον κόσμο των άλλων, φέρει το αποτύπωμά τους, διαπλάθεται μέσα στο χωνευτήρι της κοινωνικής ζωής. Ο εαυτός μας είναι εξαρχής, όπως σημειώνει η Τζούντιθ Μπάτλερ στο «Λογοδοτώντας για τον εαυτό», «εκκεντρωμένος» (decentered), δηλαδή στερείται ενός ορισμένου κέντρου. Για την Μπάτλερ, αυτή η «εκκέντρωση» είναι αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο «οι άλλοι εξαρχής μας μεταδίδουν ορισμένα μηνύματα, ενσταλάζοντας τις σκέψεις τους στις δικές μας, επιφέροντας στην καρδιά αυτού που είμαι εγώ μια απροσδιοριστία ανάμεσα στον άλλο και σε εμένα». Αυτό που θεωρείται ένα αυτοκεντρικό έλλογο υποκείμενο είναι ήδη πάντα «εκκεντρωμένο» (δηλαδή εν μέρει ετεροπροσδιορισμένο) από την ύπαρξη των άλλων. Τα ανθρώπινα όντα χαρακτηρίζονται από ανοικτότητα προς τους άλλους, η οποία είναι απολύτως αναγκαία όχι μόνο για την αυτοσυντήρησή τους, αλλά και για την ψυχική και πνευματική τους ανάπτυξη.

     Σε μια τέτοια συνθήκη είμαστε κάτι διαφορετικό από «αυτόνομοι». Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είμαστε συγχωνευμένοι με τους άλλους, ότι στερούμαστε ατομικότητας ή ότι δεν έχουμε σύνορα. Αν και ο καθένας μας είναι διαφορετικός, μοιραζόμαστε όλοι μας μια κοινή συνθήκη: ζούμε σε έναν κόσμο όντων τα οποία είναι, εξ ορισμού, φυσικώς αλληλοεξαρτώμενα το ένα από το άλλο. Όπως επισημαίνει η Μπάτλερ στο «Ευάλωτη ζωή», είμαστε όμοιοι μόνον ως προς το ότι έχουμε αυτή τη συνθήκη χωριστά ο καθένας και η καθεμία. Υπό αυτή την έννοια δεν πρέπει αυτή η συνθήκη να νοηθεί ότι εξαλείφει τις διαφορές. Ωστόσο, όταν συλλογιζόμαστε ποιοι «είμαστε» και προσπαθούμε να απεικονίσουμε τον εαυτό μας, δεν μπορούμε να τον απεικονίζουμε σαν να είμαστε απλώς απόλυτα οριοθετημένες μονάδες με σαφή όρια και αδιαπέραστα σύνορα.

    Οι άλλοι δεν διαπερνούν απλώς διαρκώς το σύνορο που μας περιέχει, αλλά επιτελούν σημαντικό ρόλο στη δυνατότητα να είμαστε «κάποιοι» με οριοθετημένα σύνορα. Μπορεί να είμαστε λογικώς σκεπτόμενα όντα, αλλά κάτι τέτοιο προϋποθέτει την ύπαρξη των άλλων, προκειμένου να μπορέσουμε να αναπτύξουμε μια τέτοια δυνατότητα. Γράφει σχετικά ο Αλασντερ Μακιντάιρ στο «Έλλογα εξαρτημένα όντα»: «Γινόμαστε ανεξάρτητα, έλλογα υποκείμενα του πρακτικού λόγου μέσω της συμμετοχής μας σε ένα σύνολο από σχέσεις με συγκεκριμένους άλλους που είναι σε θέση να μας προσφέρουν αυτά που χρειαζόμαστε». Η εξάρτησή μας από τους άλλους αναδύεται μαζί με την ίδια τη ζωή μας και προηγείται της διαμόρφωσης του «εγώ». Ακόμη και πριν από την ίδια την εξατομίκευση και δυνάμει των σωματικών μας αναγκών, είμαστε, όπως τονίζει η Μπάτλερ, παραδομένοι σε κάποιο σύνολο πρωταρχικών άλλων. Από αυτή την πρωτογενή εμπειρία τού να είμαστε εξαρχής παραδομένοι στους άλλους αναδύεται στη συνέχεια ένα «εγώ», το οποίο όμως δεν περιορίζεται στη μέριμνα του εαυτού του, αλλά καθίσταται, όπως επισημαίνει ο Εμανουέλ Λεβινάς στο «Ηθική και άπειρο», «ένα για-τον-άλλον». Κάτι που επιτρέπει άλλωστε στην εκάστοτε ατομική ύπαρξη να μην εξαντλεί την όποια σημασία της εντός των ορίων του εαυτού της.

    Η διαπίστωση ότι κάθε άνθρωπος δεν είναι αυτάρκης, αλλά εξαρτάται από άλλους, είναι κάτι που σαφώς ισχύει. Ωστόσο, μια τέτοια διαπίστωση έχει επίσης μια επιτελεστική διάσταση: η κατάδειξη της αλληλεξάρτησης, δηλαδή η αναγνώριση του «από κοινού» χαρακτήρα της ύπαρξής μας, μπορεί να συνεισφέρει στην ενδυνάμωση των σχεσιακών μας δεσμών. Η αλληλεξάρτηση λαμβάνει άλλη δυναμική ή νόημα τη στιγμή που αναγνωρίζεται. Η κατάδειξή της είναι αναγκαία, καθότι δεν είναι πάντα αυτονόητη ή επειδή δεν γίνεται σε κάθε περίπτωση σεβαστή. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι οι αναπόφευκτες σχέσεις μας με τους άλλους και η εξάρτησή μας από αυτούς συχνά αποτελούν μορφές άνισης κατανομής της εξουσίας, χειραγώγησης, εκμετάλλευσης, κακομεταχείρισης, καταναγκαστικής αποστέρησης ενός τόπου, βασικών αγαθών ή και δικαιωμάτων.

Από<http://www.kathimerini.gr/994149/article/politismos/vivlio/oian8rwpoi-ws-al